دردی که این همه از آن صحبت می کنیم چیست؟
درد در واقع یک احساس ناخوشایند و تجربه احساسی است که به آسیب بافت ها مربوط می باشد و به بدن اجازه می دهد تا واکنش نشان داده و از آسیب بیشتر جلوگیری کند. زمانی که یک سیگنال از بین رشته های عصبی حرکت کرده و به سمت مغز می رود، مردم احساس درد می کنند. تجربه درد برای هر کسی متفاوت است و روش های مختلفی برای احساس و توصیف درد وجود دارد. این گوناگونی و اختلاف در بعضی موارد ممکن است تعریف و درمان درد را به چالش بکشد.
همچنین درد می تواند کوتاه مدت یا طولانی مدت باشد و در یک نقطه بماند یا در اطراف بدن پخش شود. ما در این مقاله سعی داریم برای شناخت بیشتر نسبت به درد، علل مختلف، انواع درد، روش های مختلف تشخیص و مدیریت آن را بررسی کنیم.
دلایل بروز درد
وقتی که رشته عصبی خاصی به نام nociceptors، یک آسیب بافتی را تشخیص می دهد و اطلاعات مربوط به آسیب در امتداد نخاع را به مغز منتقل می کند، افراد درد را احساس می کنند. برای مثال زمانی که شما یک جسم داغ را لمس می کنید، پیامی به سمت نخاع شما ارسال شده و باعث انقباض فوری ماهیچه ها می شود. و همین انقباض باعث می شود شما سریعا دستتان را از جسم داغ دور کرده و از آسیب بیشتر جلوگیری کنید. جالب است بدانید که این واکنش به قدری سریع اتفاق می افتد که پیغام حتی به مغز هم نرسیده است. با این حال ارسال پیام درد به مغز ادامه دارد و همین امر باعث می شود پس از بروز این اتفاق، شما احساس ناراحتی و ناخوشایندی داشته باشید.
تفسیر مغز از این سیگنال ها و کارایی کانال ارتباطی بین رشته عصبی nociceptors و مغز، نشان می دهد که فرد چگونه درد را تجربه می کند. مغز همچنین می تواند مواد شیمیایی خوبی مانند دوپامین آزاد کند تا با اثرات ناخوشایند درد، مقابله کند.
انواع درد
به طور کلی درد در دو نوع حاد و مزمن وجود دارد.
درد حاد
دردهای حاد معمولا به شکل ناگهانی پدیدار شده و در مدت زمانی کوتاهی از بین می روند. این درد اغلب در اثر آسیب به بافت، استخوان، عضله یا اندام ها ایجاد می شود تا به بدن هشدار بدهد. در چنین مواقعی درمان صدمات و منشا اصلی درد، باعث از بین رفتن درد می شود. همچنین در هنگام بروز درد حاد، ضربان قلب افزایش داشته و سریع تر می شود. به طور کلی برخی از انواع دردهای حاد عبارتند از:
1. درد جسمی
درد جسمی یک درد سطحی است که فرد آن را روی بافت های نرم و زیر پوست احساس می کند.
2. درد احشایی
این نوع درد به علت فعال شدن گیرنده های درد بر اثر آسیب، فشار یا کشیدگی در احشای داخلی بدن اتفاق می افتد. و گاهی اوقات ممکن است نواحی دورتر از محل ضایعه نیز تیر بکشد. مثلا در تحریك دیافراگم، درد شانه نیز دیده می شود.
3. درد ارجاعی
گاهی اوقات علت درد، آسیب ناحیه دیگری از بدن است. برای مثال هنگام حمله قلبی، بازوی چپ یا شانه ی فرد درد می گیرد. و این درد ارجاعی محسوب می شود.
درد مزمن
درد مزمن طولانی تر از درد حاد است و اغلب درمان خاصی ندارد. درد مزمن ممکن است خفیف یا شدید باشد. همچنین می تواند مانند میگرن متناوب و دوره ای باشد یا مانند آرتروز به صورت مداوم باشد. هنگام بروز درد مزمن، برانگیخته شدن پیام های درد ممکن است هفته ها، ماه ها یا حتی سال ها ادامه پیدا کند.
تشخیص درد
هیچ مقیاس عینی برای تشخیص درد وجود ندارد به همین دلیل توصیف ذهنی فرد از درد به تشخیص بهتر کمک می کند و پزشک از بیمار می خواهد که هرگونه علائم خود را شرح دهد. برخی از مواردی که برای تشخیص درد از بیمار پرسیده می شود عبارتند از:
• شرح ماهیت درد مانند سوزش، گزیدگی یا تیر کشیدن
• محل، کیفیت و میزان پیش روی درد یعنی جایی که درد می کند، میزان درد و اینکه درد در چه نقاط دیگری پیش روی کرده است
• عواملی که باعث تشدید یا تسکین درد می شوند
• زمان هایی در طول روز که درد احساس می شود
• تأثیر درد بر عملکرد و روحیه فرد در طول روز
سنجش و اندازه گیری درد
برخی از اقدامات درمانی که پزشکان برای اندازه گیری میزان درد به کار می برند، عبارتند از:
مقیاس رتبه بندی عددی
مقیاس رتبه بندی عددی یک بازه عددی بین 0 تا 10 است. 0 به معنی نبود درد و 10 به معنی شدیدترین حالت درد می باشد. در این روش پزشک از بیمار می خواهد تا میزان درد خود را با یک عدد نشان دهد و در بیشتر مواقع برای ارزیابی وضعیت پاسخ به درمان از این روش استفاده می شود.
مقیاس توصیف کلامی
در این روش، پزشک به جای استفاده از اعداد، سوالات توصیفی مختلفی از بیمار می پرسد. این روش بیشتر برای کودکان مبتلا به اختلالات شناختی، افراد مبتلا به اوتیسم و به طور کلی افرادی که نمی توانند میزان درد خود را در قالب عدد بیان کنند، استفاده می شود.
مقیاس چهره
این روش برگرفته از مقیاس عددی است و در آن، پزشک به جای پرسیدن عدد، چهره هایی را نشان می دهد که هر کدام بیانگر میزان دردی متفاوت است. همچنین این روش بیشتر برای کودکان 3 تا 7 سال استفاده می شود.
پرسشنامه درد
پرسشنامه کتبی اطلاعات دقیق تری به پزشک می دهد. این پرسشنامه به پزشک کمک می کند تا تأثیر درد بر خلق و خو، فعالیت های روزانه و الگوی خواب فرد را نیز ارزیابی کند.
پرسشنامه درد مک گیل (MPQ)
پرسشنامه درد مک گیل، به ارزیابی درک افراد از درد در ابعاد مختلف کمک می کند. این پرسشنامه به صورت 20 گروه کلمه ای می باشد که فرد با انتخاب هر گروه، درد خود را بر اساس کلمه های موجود در آن گروه توصیف می کند. البته لازم به ذکر است که در زبان انگلیسی کلمات متعددی برای توصیف درد وجود دارد که معادلی در زبان فارسی ندارند. برای مثال کلمه Sharp در زبان انگلیسی، کلمه پذیرفته شده ای برای بیان درد است اما معادل فارسی آن به معنی تیز، ارتباطی با درد ندارد. با این حال منظور از Sharp در فارسی، درد نقطه ای شدید و ناگهانی است. به همین دلیل است که برای درک بهتر، این پرسشنامه در زبان های مختلف و با بهره گیری از تطابق فرهنگی ترجمه شده است.
سایر شاخص های درد
وقتی که کودکان یا افراد مبتلا به اختلالات شناختی نمی توانند به راحتی درد خود را توصیف کنند، شاخص های دیگری نیز برای شناسایی و تشخیص درد آن ها وجود دارد که برخی از آن ها عبارتند از:
• بی قراری
• گریه کردن
• ناله کردن
• درهم رفتگی چهره
• مقاومت در برابر مراقبت
• کاهش تعاملات اجتماعی
• افزایش حالت گیجی و سرگردانی
• عدم تمایل به خوردن غذا
• اختلالات خواب
درمان و مدیریت درد
پزشکان، انواع مختلف درد را به روش های مختلفی درمان می کنند و ممکن است درمانی که برای یک درد موثر است، برای تسکین درد دیگری هیچ فایده ای نداشته باشد.
برای مثال دردهای حاد معمولا با استفاده از تجویز دارو درمان می شوند. و این در حالیست که طیف وسیعی از روش های درمانی وجود دارند که از دارو استفاده نمی کنند. این گونه روش های درمانی اغلب برای درمان دردهای مزمن استفاده می شوند که برخی از آن ها عبارتند از:
طب سوزنی
طب سوزنی یک روش بسیار خوب برای درمان است که در آن، درمانگر سوزن های بسیار ریزی را در نقاط فشار خاص بدن قرار می دهد که باعث می شود درد کاهش پیدا کند.
روان درمانی
دردهای مزمن اغلب می تواند بر لذت بردن فرد از فعالیت های روزمره تأثیر بگذارد و توانایی کار در آن ها را کاهش دهد. به همین دلیل روان درمانی می تواند به فرد کمک کند تا درک خود را از درد افزایش داده و مهارت های مقابله ای برای مواجه با درد خود پیدا کند.
عمل جراحی
برای درمان دردهای مزمن، در برخی مواقع ممکن است از عمل جراحی بر روی اعصاب، مغز و ستون فقرات استفاده شود.
روش های آرام سازی یا ریلکسیشن
روش های مدیتیشن و آرام سازی، مکمل روش های پزشکی است و به حفظ آرامش فرد مبتلا به درد مزمن کمک می کند. هیپنوتیزم، یوگا، ماساژدرمانی و ... از جمله این روش ها می باشد.
طب فیزیکی
طب فیزیکی خود یکی از تخصص های پزشکی است که با استفاده از روش های مختلف درمان دستی، تزریق، ورزش درمانی، الکتروتراپی و ... به تشخیص و درمان درد های عضلانی و سیستم اعصاب می پردازد.
گرما و سرما
استفاده از کمپرس گرم یا سرد یکی از روش های قدیمی و موثر تسکین درد است که بنا به علت و نوع درد استفاده می شود.
استراحت
در برخی از مواقع اگر درد به دلیل آسیب دیدگی یا کار بیش از حد رخ دهد، استراحت کردن می تواند درد را تسکین دهد.
در نهایت می توان گفت در صورت بروز دردهای مزمن حتما باید به پزشک مراجعه کرد تا علت و منشا اصلی تشخیص داده شده و روند درمانی آغاز شود.
