🧠حقایق جالبی درباره حافظه انسان که تا کنون نمی دانستید!
در حقیقت حافظه ما یک روند کاملا پیچیده دارد که قسمت های زیادی از مغز را درگیر می کند. به همین جهت در ادامه می خواهیم حقایق جالبی درباره حافظه را که تا کنون نمی دانستیم بررسی کنیم.
هیپوکامپ نقش مهمی در حافظه دارد.
هیپوکامپ قسمتی از دستگاه لیمبیک مغز است که مرکز یادگیری می باشد و نقش مهمی در تحکیم اطلاعات از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلندمدت دارد. در حقیقت سیستم لیمبیک مغز، سیستمی است که با احساسات و خاطرات طولانی مدت همراه است و هیپوکامپ قسمتی است که در فرآیندهای پیچیده ای مانند شکل گیری، سازماندهی و ذخیره خاطرات نقش دارد.
از آنجایی که هر دو طرف مغز متقارن هستند، هیپوکامپ در هر دو نیمکره مغز وجود دارد و آسیب به آن ممکن است توانایی ایجاد خاطرات جدید را مختل کند. همچنین عملکرد هیپوکامپ در سنین بالا کاهش پیدا می کند و افراد با رسیدن به سن 80 سالگی به طور معمول با کاهش عملکرد شناختی مواجه می شوند.
بیشتر خاطرات کوتاه مدت به سرعت فراموش می شوند.
ظرفیت کلی حافظه کوتاه مدت، نسبتا محدود است و کارشناسان بر این باورند که می توانیم 7 مورد را در حافظه کوتاه مدت خود به مدت 20 تا 30 ثانیه نگه داریم که البته این ظرفیت را می توانیم با استراتژی های حافظه مانند گروه بندی اطلاعات شبیه به هم، افزایش دهیم.
در یک مقاله معروف در سال 1956، روانشناسی به نام جورج میلر بیان کرد که ظرفیت حافظه کوتاه مدت برای به خاطر سپردن یک لیست از چندین مورد، 5 الی 9 مورد می باشد. با این حال امروزه کارشناسان حافظه معتقدند که ظرفیت واقعی حافظه کوتاه مدت احتمالا به عدد 4 نزدیک تر است.
ما می توانیم با یک آزمایش ساده میزان ظرفیت حافظه کوتاه مدت خود را بسنجیم. برای این کار می توانیم یک لیست تصادفی از کلمات را انتخاب کرده و به مدت 2 دقیقه، آن را به ذهنمان بسپاریم، سپس یک کاغذ خالی آورده و سعی کنیم کلماتی را که یادمان مانده است، یادداشت نماییم.
آزمون دادن حافظه را بهبود می بخشد.
اگرچه به نظر می رسد مطالعه و تمرین اطلاعات، بهترین روش برای اطمینان از به یاد آوردن آنها است؛ اما محققان دریافته اند که آزمون دادن یکی از بهترین راه ها برای تقویت حافظه می باشد. یک آزمایش نشان می دهد دانش آموزانی که مطالعه کرده و سپس آزمون دادند نسبت به دانش آموزانی که وقت کافی برای مطالعه داشتند اما آزمون ندادند، مطالب را بهتر به یاد آورده بودند.
اینجاست که باید اعتراف کنیم همه آن امتحان هایی که معلم ها وقت و بی وقت از ما می گرفتند، بی دلیل نبوده و واقعا تأثیر خوبی روی یادگیری ما داشته است. شاید به همین دلیل است که وقتی در یک امتحان اشتباهی می کنیم یا جواب یک سوال را نمی دانیم و بعدا دوباره مطالعه می کنیم، آن جواب درست تا مدت ها در ذهنمان باقی می ماند.
می توانیم یاد بگیریم چطور حافظه خود را تقویت کنیم.
تا کنون برای همه ما پیش آمده که بعضی از مطالب یادمان می رود. مثلا به قصد کاری به اتاق رفته اما یادمان می رود که دقیقا چرا به اتاق آمدیم؟ یا هنگام صحبت کردن با کسی ناگهان حرفی که می خواستیم بزنیم را فراموش کرده و جملاتی مانند "اااا همین الان می خواستم بگما"، "خب چی می گفتم؟" یا "سر زبونمه هااا ای بابا یادم رفت" را به کار می بریم.
اما نگران نباشید! قرار نیست آلزایمر بگیریم؛ محققان دریافته اند که با انجام برخی از کارها می توانیم حافظه خود را بهبود بخشیده و جلوی این به یاد نیاوردن های خفیف و کوچک را بگیریم. برخی از این کارها عبارتند از:
1. استفاده از فناوری برای پیگیری اطلاعات
امروزه اپلیکیشن و برنامه های زیادی تحت عنوان تقویم های یادآوری آنلاین وجود دارند که به ما کمک می کنند تا قرار ملاقات های مهم، برخی از تاریخ ها و به طور کلی بعضی از کارهای مهم را به خاطر بسپاریم.
2. تصویر ذهنی
داشتن یک تصویر ذهنی یا یادداشت ذهنی به ما کمک می کند برخی از مسائل کوچک را که فراموش می کنیم، راحت تر به یاد بیاوریم. برای مثال فرض کنید شخصی همیشه جای کلیدهایش را فراموش می کند. اگر چنین فردی در ذهن خودش یک تصویر ذهنی بسازد که "کلیدهایم را در کنار کیف پولم روی میز گذاشتم"، دفعه بعد راحت تر جای کلیدهایش را به خاطر می آورد.
3. استفاده از فنون حفظی
تکرار اطلاعات، نشانه گذاری اطلاعات و سایر استراتژی های حافظه بهترین روش برای غلبه بر فراموشی های جزئی است. برای مثال افراد زیادی برای به خاطر سپردن بعضی از مسائل از به هم چسباندن کلمات اول استفاده می کنند؛ قنزسانب را در نظر بگیرید که اول کلمات قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نارنجی و بنفش است که ترتیب رنگ های رنگین کمان را یادآوری می کند. یا به عنوان مثالی دیگر می توانیم شعرهای جالبی که معلم های شیمی برای حفظ جدول تناوبی می سازند را نام ببریم؛ خب مسلما به خاطر سپردن ماجرای لیلا و رامبد تحت عنوان شعر "هی لیلا ناز کرد رامبد سوسول فرار کرد" راحت تر از حفظ کردن ستون اول جدول تناوبی است.
چرا همه چیز را فراموش می کنیم؟
حالا که از فراموشی صحبت کردیم، شاید بهتر باشد برخی از دلایل آن را هم بررسی کنیم. به گفته کارشناسان حافظه دلایل زیادی وجود دارند که باعث رخ دادن فراموشی می شوند. برخی از این دلایل عبارتند از:
1. عدم بازیابی اطلاعات حافظه
یکی از رایج ترین دلایل فراموشی، عدم بازیابی اطلاعات از حافظه است. این مسئله اغلب زمانی اتفاق می افتد که به برخی از خاطرات یا اطلاعات نیازی نداریم و به ندرت از آن ها استفاده می کنیم و این باعث می شود آن مورد به مرور زمان از یادمان برود. بیایید با یک مثال راحت تر این دلیل را توضیح دهیم.
فرض کنید همین الان کسی از شما بخواهد یک مسئله ریاضی مشتق و انتگرال را حل کنید. با اینکه مشتق و انتگرال یکی از مباحث کتاب ریاضی در دوران دبیرستان بود، اما اگر رشته و شغل شما طوری باشد که در این مدت به آن نیاز پیدا نکرده باشید، احتمالا یادتان رفته است که چطور باید مسئله را حل کنید. در حالیکه اگر یکی از اقوامتان معلم ریاضی دبیرستان باشد به خوبی می تواند این مسئله را حل کند؛ چرا که این اطلاعات را هر چند وقت یک بار در حافظه ی خود بازیابی کرده و دوباره به یاد می آورد.
2. تداخل خاطرات با هم
یکی دیگر از دلایل مهم فراموشی تداخل خاطرات با خاطرات دیگر است. مثلا فرض کنید شخصی به عنوان معلم مدرسه ابتدایی سال تحصیلی جدید را شروع کرده و مدتی را صرف یادگیری نام دانش آموزان خود کرده است؛ اما در طول سال مدام اسم یک شخص را اشتباه صدا می زند و دلیلش هم این است که خواهر یا برادر آن شخص قبلا شاگرد این معلم بوده و حافظه معلم را دچار اشتباه کرده است.
3. تلاش برای فراموش کردن
گاهی اوقات هم پیش می آید که مغز برخی از موارد مرتبط با یک واقعه آزاردهنده را عمدا فراموش کرده است تا فرد خاطرات ناراحت کننده خودش را به یاد نیاورد.
رایحه ها روی حافظه ما تأثیر می گذارند.
آیا تا به حال توجه کرده اید که برخی از رایحه ها، خاطرات خاصی را برای ما یادآوری می کنند؟ برای مثال بوی خوب یک کیک خانگی ما را به یاد خانه مادربزرگ و دوران کودکی می اندازد یا با رایحه یک عطر به یاد شخص خاصی در زندگی خود می افتیم.
اما چطور بویایی به عنوان یک محرک قوی برای حافظه عمل می کند؟
در واقع عصب بویایی به ناحیه ای از مغز که به تجربه احساسات مربوط بوده و به حافظه احساسی متصل است(بخش آمیگدال مغز)، نزدیک می باشد. و علاوه بر آمیگدال، عصب بویایی به بخش هیپوکامپ مغز که در ابتدای همین مقاله بررسی کردیم هم نزدیک می باشد و همین موضوع باعث شده بویایی با حافظه ارتباط نزدیکی داشته باشد.
همچنین تحقیقات نشان داده اند وقتی نواحی مغز متصل به حافظه آسیب می بینند، توانایی تشخیص بوها هم مختل می شود.
خوب خوابیدن باعث بهبود حافظه می شود.
همه ما تاکنون راجع به فواید خوب خوابیدن شنیده ایم و این بار هم باید بگوییم، داشتن خواب خوب باعث بهبود حافظه می شود. در واقع محققان از دهه 1960 به ارتباط مهم بین خواب و حافظه اشاره کرده و طی آزمایشی در سال 1994 دریافتند، محروم کردن شرکت کنندگان از خواب باعث اختلال در حافظه آنها می شود.
خواب، علاوه بر کمک به حافظه، در یادگیری اطلاعات جدید هم نقش اساسی دارد. همچنین محققان دریافته اند که تأثیر خواب بر حافظه روندی نسبت به حافظه اخباری بیشتر است.
حافظه روندی (procedural memory) نوعی حافظه بلندمدت است که باعث می شود شخص به درستی و به صورت ناخودآگاه، وظایف متعدد را انجام بدهد؛ برای مثال هنگام رانندگی یا دوچرخه سواری از حافظه روندی خودمان استفاده می کنیم و به شکل ناخودآگاه این کارها را انجام می دهیم. حافظه اخباری (declarative memory) نوعی حافظه بلندمدت است که یادآوری آگاهانه و عمدی اطلاعات، تجارب قبلی و مفاهیم را به عهده دارد. بنابراین اگر دچار کم خوابی باشیم، می توانیم رانندگی کنیم اما اگر قرار باشد راجع به مقاله ای که قبلا خوانده ایم ارائه بدهیم، بهتر است کمی استراحت کنیم.
سخن آخر
مغز و سیستم حافظه ما پیچیده و بسیار شگفت انگیز است. همچنین اکثر افراد با افزایش سن دچار مشکلات حافظه می شوند و با اینکه هیچ راه حل سریع و ساده ای برای اطمینان از سالم ماندن حافظه با افزایش سن وجود ندارد، محققان معتقدند که جلوگیری از استرس و به کار بردن تکنیک های تقویت حافظه، خطر از دست دادن حافظه در سنین بالا را کمتر می کند.
