توانبخشی پس از سکته مغزی

سکته مغزی به علت مسدود شدن جریان خون به مغز اتفاق می افتد و یک مشکل اورژانسی است که نیاز به توجه فوری دارد و اغلب افراد پس از سکته مغزی به توانبخشی نیاز دارند. اهداف توانبخشی سکته مغزی، بهینه سازی نحوه عملکرد فرد، افزایش سطح استقلال و دستیابی به بهترین کیفیت زندگی می باشد.

اما اینکه شخصی پس از سکته مغزی دچار چه مشکلاتی می شود و تا چه اندازه به توانبخشی نیاز دارد، به میزان آسیب مغز و مدارهای مغزی او بستگی دارد. به طور کلی مغز پس از سکته مغزی قابلیت تنظیم مدارهای خود را دارد و این تا حدی به بهبود عملکرد های شخص مبتلا به سکته مغزی کمک می کند. توانبخشی مانند یک محرک قوی اگرچه سکته مغزی و عوارض پس از آن را معکوس نمی کند، اما می تواند در طول زمان به بهبود فرد کمک بسیاری کند.

توانبخشی پس از سکته مغزی چیست؟

سکته ی مغزی ممکن است مشکلاتی مانند ضعف، عدم هماهنگی، اختلالات راه رفتن، از دست دادن احساس، مشکلات در دست گرفتن، از دست رفتن بینایی و اختلالات گفتاری را بوجود بیاورد. و برنامه توانبخشی باید به گونه ای باشد که برای تمرین و بهبود این مهارت ها برنامه ریزی شود.
همچنین زمانی که فردی می خواهد یک مهارت جدید مانند نوازندگی پیانو یا یک ورزش جدید را یاد بگیرد، باید تمرین کند. و در برنامه های توانبخشی عصبی نیز مهمترین عنصر، دقت، تمرین و تکرار تمرین ها می باشد. درست مثل اینکه فردی بخواهد یک مهارت جدید یاد بگیرد.

چه عواملی می توانند در نتیجه ی توانبخشی سکته تاثیر بگذارند؟

1. هرچه شدت و میزان آسیب وارد شده به مغز کمتر باشد، بهبودی بیشتر و سریع تر اتفاق می افتد.
2. هرچه سن فرد کمتر باشد، بهبودی بیشتری اتفاق می افتد و به طور کلی میزان بهبودی در کودکان و افراد جوان نسبت به سالمندان بیشتر است.
3. هرچه سطح هوشیاری فرد بیشتر باشد، روند توانبخشی بهتر انجام می شود زیرا فردی که هوشیاری خود را از دست می دهد، کمتر می تواند در فعالیت های توانبخشی مشارکت داشته باشد.
4. شدت برنامه ی توانبخشی، طول جلسات درمان و اینکه بیمار و درمانگر تا چه حد پیگیر باشند نیز بر میزان بهبودی تاثیرگذار است.
5. محیط خانه نیز بر میزان بهبودی فرد موثر است. برای مثال نرده ی پله ها یا وجود میله هایی برای اینکه فرد هنگام راه رفتن از آن ها کمک بگیرد، به او استقلال و امنیت بیشتری می دهد.
6. همکاری خانواده و دوستان و حمایت های عاطفی آن ها در طول درمان نیز عامل مهمی است که بر بهبود فرد تاثیر می گذارد.
7. زمان شروع توانبخشی هم بسیار مهم است و هرچه زودتر شود، شانس بازیابی مهارت ها و عملکردهای از دست رفته و داشتن یک توانبخشی موفق بیشتر است.

چه ناتوانی هایی در نتیجه ی سکته مغزی ایجاد می شود؟

اینکه فردی پس از سکته مغزی دچار چه مشکلاتی شود و این مشکلات به چه میزانی باشند، به این بستگی دارد که کدام قسمت از مغز آسیب دیده است. با این حال به طور کلی سکته مغزی می تواند پنج نوع ناتوانی ایجاد کند که عبارتند از:

1. فلج یا مشکلات کنترل حرکت

صدمه به سلول ها و اتصالات مغزی در اثر سکته مغزی، مشکلات حرکتی مختلفی را برای فرد بوجود می آورد که برخی از آن ها عبارتند از:
• فلج، از دست دادن حرکت های اختیاری یا ضعفی که معمولا در یک طرف بدن ایجاد می شود.
• مشکلات بلع (دیسفاژی)
• از دست دادن کنترل حرکات بدن و مشکل در حفظ تعادل

2. اختلالات حسی مانند درد

سکته مغزی می تواند منجر به ایجاد برخی اختلالات حسی بشود که عبارتند از:
• از دست دادن توانایی احساس لمس، درد، درجه حرارت یا احساس موقعیت بدن. به این معنی که افرادی که دچار سکته مغزی شده اند ممکن است، توانایی تشخیص اشیایی را که در دست دارند یا حتی اندام خودشان را نیز از دست بدهند.
• بی حسی، احساس سوزن سوزن شدن و لرزش در اندام هایی که دچار مشکل شده اند.
• از دست دادن کنترل مثانه و روده
• سندرم درد مزمن که نتیجه ی مشکلات حرکتی ناشی از ضعف می باشد و بیشتر اوقات به علت عدم تحرک مفاصل ایجاد می شود که به مفاصل یخ زده نیز معروف است.

3. اختلالات گفتاری و زبان (آفازی)

حداقل یک چهارم بازماندگان سکته مغزی دچار اختلالات گفتاری و زبان هستند که شامل توانایی صحبت کردن، نوشتن و فهمیدن زبان گفتاری و نوشتاری می باشد. به طور کلی انواع مختلفی از اختلالات زبان (آفازی) وجود دارد که عبارتند از:
• آفازی بیانگر (expressive aphasia) که در آن افراد توانایی صحبت کردن یا نوشتن کلمات را از دست می دهند.
• آفازی پذیرنده (receptive aphasia) که در آن افراد، در فهم گفتاری یا نوشتاری مشکل دارند و اغلب دارای گفتار ناهماهنگ بوده و صحبت هایشان بی معنی است.
• آفازی جهانی (global aphasia) که در آن افراد معمولا تمام توانایی های زبانی خود را از دست می دهند. به این صورت که نمی توانند زبان را درک کرده و از آن برای انتقال افکارشان استفاده کنند.

4. اختلالات فکری و حافظه

سکته مغزی می تواند به قسمت هایی از مغز که مسئول حافظه، یادگیری و آگاهی هستند آسیب برساند. و یک بازمانده از سكته مغزی ممكن است دچار نقص در حافظه کوتاه مدت شده یا توانایی برنامه ریزی، درک معانی، یادگیری کارهای جدید و انجام فعالیت های پیچیده ی ذهنی را از دست بدهد. به طور کلی برخی از کمبودهای رایج ناشی از سکته مغزی عبارتند از:
• Anosognosia یا عدم توانایی در تشخیص واقعیت آسیب های جسمی ناشی از سکته ی مغزی
• از دست دادن توانایی پاسخ گویی به اشیا یا محرک های حسی
• آپراکسی یا از بین رفتن توانایی انجام یک حرکت هدفمند

5. اختلالات عاطفی

به طور کلی بازماندگان سکته مغزی دچار اختلالات عاطفی مانند احساس ترس، اضطراب، ناامیدی، عصبانیت و غم و اندوه ناشی از ضررهای جسمی و روحی می شوند. همچنین برخی از اختلالات عاطفی سبب تغییر شخصیت شده و گاهی فرد دچار افسردگی بالینی می شود که در چنین مواقعی بهتر است فرد مبتلا، زیر نظر یک مشاور یا روانشناس قرار بگیرد.

چه متخصصان پزشکی در توانبخشی پس از سکته مغزی تخصص دارند؟

زمانیکه که شخصی دچار سکته مغزی می شود، بسته به اینکه کدام قسمت از بدنش آسیب دیده است یا دچار چه اختلالاتی شده است، برنامه توانبخشی در طی روند بهبودی تغییر خواهد کرد. همچنین تیم توانبخشی سکته مغزی شامل متخصصان مختلفی است که عبارتند از:

1. پزشکان متخصص

این پزشکان غالبا شامل پزشک معالج، متخصص مغز و اعصاب، متخصص داخلی، جراح و پزشک خانواده می باشند که وظیفه ی اصلی مدیریت و هماهنگی مراقبت های طولانی مدت از بازماندگان سکته مغزی را به عهده دارند.

2. پرستاران توانبخشی

پرستاران توانبخشی به بیماران سکته مغزی کمک می کنند تا مهارت های لازم برای انجام فعالیت های روزمره را بدست بیاورند. همچنین اطلاعاتی در مورد مراقبت های روتین بهداشتی از قبیل نحوه ی پیروی از برنامه ی دارویی، نحوه ی مراقبت از پوست، نحوه جا به جایی از تخت خواب و ویلچر را نیز ارائه می دهند.

3. فیزیوتراپیست

متخصصین فیزیوتراپی با ارزیابی و درمان مشکلات حرکتی، اختلالات حفظ تعادل و هماهنگی به بازگرداندن عملکرد بدنی بیمار کمک می کنند.

4. متخصصین کاردرمانی

متخصصین کاردرمانی به بهبود توانایی حرکتی و حسی بیمار کمک می کنند. و متناسب با نیاز بیمار برنامه هایی به او ارائه می دهند تا بتواند مهارت های خود برای انجام فعالیت های خود محور مانند نظافت شخصی، تهیه غذا و خانه داری را بدست بیاورد.

5. متخصصین گفتاردرمانی

متخصصین گفتاردرمانی به افراد مبتلا به سکته مغزی کمک می کنند تا نحوه استفاده از زبان یا راه های ارتباطی جایگزین را تشخیص داده و برای مقابله با ویژگی های سکته مغزی مهارت های حل مسئله و مهارت های اجتماعی کسب کنند.

6. مددکاران اجتماعی

مددکاران اجتماعی می توانند در تصمیم گیری های مالی و برنامه ریزی برای بازگشت به خانه یا به یک محل زندگی جدید، کمک کنند. آنها همچنین می توانند پس از مرخص شدن از یک مرکز توانبخشی، برنامه ریزی هایی برای مراقبت از افراد ارائه دهند.

7. روانشناسان

همانطور که بالاتر توضیح دادیم، بازماندگان سکته مغزی دچار اختلالات عاطفی می شوند و روانشناسان در این دوران می توانند به سلامت روان فرد کمک کرده و مهارتهای شناختی او را ارزیابی کنند.

بیمار سکته مغزی، در چه زمانی باید برنامه توانبخشی خود را شروع کند؟

پس از تثبیت شرایط بیمار، اغلب در طی 48 ساعت پس از سكته مغزی، اقدامات توانبخشی به طور معمول در بیمارستان مراقبت های ویژه شروع می شود. اولین اقدام شامل ارتقاء حرکت مستقل برای غلبه بر هرگونه فلج یا ضعف است. همچنین یک قربانی سکته مغزی ممکن است نیاز به یادگیری نحوه نشستن، حرکت بین تختخواب ها، ایستادن یا راه رفتن با کمک را داشته باشد.
به طور کلی توانبخشی پس از سکته مغزی هرچه سریع تر انجام شود، تاثیرات بهتری داشته و بیمار، سریع تر می تواند روند بهبود و بازیابی توانایی هایش را به دست بیاورد.