تروما در روانشناسی چیست و چه علائمی دارد؟
تروما در روانشناسی چیست؟
تروما یا ضربه روحی در حالت کلی به معنی پاسخ احساسی نسبت به یک واقعه وحشتناک مانند تصادف، تجاوز یا بلایای طبیعی است. با این حال ممکن است یک فرد نسبت به هر اتفاقی که از نظر جسمی یا روحی تهدیدکننده و آسیب‌زا باشد، آن را تجربه کند.
علائم و آسیب‌های ناشی از یک ضربه روحی ممکن است بلافاصله بعد از حادثه پدیدار شده یا در طولانی مدت مشخص شود. در حقیقت تروما می‌تواند در درازمدت بر سلامتی فرد تأثیر گذاشته و در صورتی که از شدت آن کم نشود، ممکن است به یک اختلال سلامت روان به نام اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) تبدیل شود.
انواع تروما
تروما انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
ترومای حاد (Acute trauma)
ضربه روحی حاد غالبا با یک واقعه یا رویداد خطرناک و استرس‌زا همراه است که در زندگی فرد اتفاق می‌افتد. برای مثال تصادف اتومبیل، سرقت، مشاهده یک رویداد خشن یا تجربه‌ای که امنیت جسمی و عاطفی فرد را تهدید می‌کند، ممکن سبب بروز ضربه روحی حاد در فرد شوند.
ترومای مزمن (Chronic trauma)
ترومای مزمن زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در شرایطی قرار بگیرد که ضربه‌های روحی متعددی را تجربه کرده و در مدت طولانی در معرض حوادث استرس‌زایی مانند کودک‌آزاری، خشونت خانگی و ... قرار بگیرد.
ترومای پیچیده (Complex trauma)
ترومای پیچیده ریشه در کودکی دارد و زمانی رخ می‌دهد که کودکان در معرض حوادث آسیب‌زای متعدد قرار گرفته و در بزرگسالی مشکلات گسترده‌تری در زمینه‌های شناختی، عاطفی و رفتاری پیدا می‌کنند.
ترومای ثانویه (Secondary trauma)
ترومای ثانویه نوع دیگری از ضربه روحی است که وقتی فردی در معرض افرادی قرار می‌گیرد که خودشان آسیب دیده‌اند یا توصیفات ناراحت‌کننده‌ای از بازماندگان حوادث می‌شنود، علائم ضربه روحی پدیدار می‌شوند و ممکن است شخص دچار ترومای ثانویه شود.
علائم و نشانه‌های تروما
علائم تروما و ضربه روحی ممکن است شدید یا خفیف باشند. و اینکه یک حادثه یا اتفاق آسیب‌زا تا چه حد باعث آسیب روحی فرد می‌شود به عوامل دیگری هم بستگی دارد که برخی از آن‌ها عبارتند از:
- دیگر ویژگی‌های شخصیتی فرد
- وجود سایر بیماری‌ها و اختلالات روانی در فرد
- مواجهه قبلی با حوادث آسیب‌زا
- نوع و ویژگی‌های حادثه
- پیش‌زمینه و رویکرد شخص برای مدیریت احساسات
آسیب‌های روحی و عاطفی
فردی که دچار ضربه روحی می‌شود، ممکن است دچار آسیب روحی شده و احساساتی را تجربه کند که عبارتند از:
- انکار
- عصبانیت
- ترس
- غمگینی
- شرم
- گیجی
- اضطراب
- افسردگی
- بی‌حسی
- گناه
- ناامیدی
- کج‌خلقی و زودرنجی
- اختلال در تمرکز
در واقع چنین افرادی ممکن است به سختی با احساسات خود کنار آمده و از دیگران فاصله بگیرند یا دچار فلش‌بک هایی شوند که باعث شود آن واقعه‌ی آسیب‌زا را در ذهن خود مجددا تجربه کنند.
آسیب‌های جسمی و فیزیکی
ضربه روحی علاوه بر واکنش عاطفی، می‌تواند برخی علائم و آسیب‌های فیزیکی را به همراه داشته باشد که عبارتند از:
- سردرد
- علائم گوارشی
- خستگی
- ضربان قلب شدید
- تعریق بیش از حد
- حالت تهوع
همچنین افرادی که ضربه روحی را تجربه می‌کنند، ممکن است به مشکلات روانی دیگری مانند افسردگی، اضطراب، مصرف مواد مخدر و مواردی از این قبیل هم مبتلا بشوند.
چه حوادثی منجر به ضربه روحی می‌شوند؟
به طور کلی حوادث مختلفی می‌توانند منجر به ضربه روحی در یک فرد شوند اما برخی از رایج‌ترین حوادثی که باعث بروز این مشکل می‌شوند عبارتند از:
- قلدری
- آزار و اذیت
- سوءاستفاده جسمی، روانی یا جنسی
- تجاوز جنسی
- زایمان
- بیماری‌های تهدیدکننده زندگی
- از دست دادن ناگهانی یکی از عزیزان
- مورد حمله قرار گرفتن
- ربوده شدن
- اقدامات تروریستی
- بلایای طبیعی
- جنگ
اختلال اضطراب پس از سانحه یا PTSD
PTSD یک اختلال روانی است که در پی تجربه یا مشاهده یک اتفاق وحشتناک رخ می‌دهد و زمانی که علائم تروما در هفته‌ها و ماه‌های بعد از حادثه ادامه داشته باشد، ممکن است شخص دچار اختلال اضطراب پس از سانحه بشود. این بیماری با نشانه‌هایی مانند اضطراب شدید، فلش‌بک به حادثه و تکرار خاطرات ناراحت‌کننده به صورت غیرارادی همراه می‌باشد.
همچنین یکی دیگر از علائم رایج PTSD این است که فرد تلاش می‌کند از صحبت یا فکر کردن درباره سانحه اجتناب کرده و به افراد یا مکان‌هایی که آن حادثه را تداعی می‌کنند، نزدیک نشود. PTSD ممکن است سال‌ها طول بکشد اما مراجعه به روانشناس و به کار بردن روش‌های درمانی به فرد کمک می‌کند تا علائم خود را کنترل کرده و کیفیت زندگی خودش را بهبود ببخشد. با این حال در صورتی که این بیماری با عوامل زیر همراه باشد، ممکن است تأثیرات منفی بیشتری داشته باشد.
- ضربه روحی قبلی
- درد یا آسیب جسمی
- کمبود حمایت عاطفی بعد از ضربه روحی
- بروز همزمان عوامل استرس‌زای دیگر مانند مشکلات مالی
- اضطراب یا افسردگی قبلی
تروما در دوران کودکی
از آنجایی که مغز کودکان در حال رشد است، تحقیقات نشان می‌دهند که کودکان بیشتر در معرض ضربه روحی قرار می‌گیرند. در واقع کودکان در هنگام حوادث وحشتناک، میزان استرس بیشتری را تجربه کرده و بدنشان بیشتر از بزرگسالان، هورمون‌های مربوط به ترس و استرس را آزاد می‌کند.
ضربه روحی در کودکان می‌تواند رشد مغزی آن‌ها را مختل کرده و اگر به صورت مداوم تکرار شود، به طور قابل توجهی بر رشد عاطفی کودک، سلامت روان، سلامت جسمی و نحوه رفتار او تأثیر می‌گذارد. همچنین تروما در کودکان ممکن است با احساس ترس و درماندگی در بزرگسالی همراه بوده و او را در معرض اختلالات و مشکلات قابل توجهی در آینده قرار بدهد.
برای مثال کودکی را در نظر بگیرید که در سن ۵ سالگی، کتک‌کاری وحشتناکی را از والدین خود دیده‌است؛ این کودک اگرچه در آن زمان واکنشی نشان نداده‌است اما این اتفاق در حافظه روانی او باقی می‌ماند. چنین کودکی وقتی بزرگ می‌شود و زندگی مستقل خودش را تشکیل می‌دهد، ممکن است در صورت بروز کوچکترین دعوا یا اختلاف نظر با شریک عاطفی خودش، شکست و ترس عمیقی را احساس کند. در حقیقت این تروما هرگز در روان او حل نشده و با هر تنش کوچکی، انبوهی از هیجانات منفی در او برون‌ریزی می‌شود.
به همین دلیل درمان یک ضربه روحی یا تروما، از اهمیت زیادی برخوردار است و نباید نسبت به آن بی‌توجه بود؛ چراکه در صورت عدم درمان حتی اگر علائم خاصی نداشته باشد، ممکن است در آینده با واکنش و برون‌ریزی‌های شدیدی همراه باشد.
سخن آخر
حال که در رابطه با تروما در روانشناسی اطلاعاتی بدست آورده‌ایم، این سوال پیش می‌آید که تروما چطور درمان می‌شود، شخصی که دچار ضربه روحی می‌شود، چه موقع به کمک نیاز دارد و چگونه می‌تواند با این مشکل روبه‌رو شود؟ در مقاله بعد به این سوالات پاسخ داده و روش‌های درمان تروما را بررسی می‌کنیم.
