اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) در کودکان چیست؟
کودکان مبتلا به ADHD ممکن است با عزت‌نفس پایین، روابط آشفته و عملکرد ضعیف در مدرسه دست‌وپنجه نرم کنند. این علائم گاهی با افزایش سن کاهش می‌یابد اما برخی از افراد هرگز به‌طور کامل این علائم را از دست نمی‌دهند. در حقیقت درمان بیش فعالی تا حد زیادی به کاهش علائم آن کمک می‌کند و این درمان می‌تواند شامل داروها و مداخلات رفتاری باشد؛ در نتیجه تشخیص و درمان به‌موقع این اختلال اهمیت زیادی دارد.
علائم بیش فعالی یا ADHD
علائم ADHD قبل از ۱۲ سالگی شروع می‌شود و در برخی از کودکان از ۳ سالگی قابل توجه است. علائم ADHD ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشد و در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. همچنین ADHD در مردان بیشتر از خانم‌ها رخ می‌دهد و رفتار‌ها در پسران و دختران متفاوت است. برای مثال ممکن است پسران فعالیت بیش‌ازحد داشته باشند و دختران آرام و بی‌توجه باشند.
ADHD سه نوع دارد که عبارتند از:
- عمدتا بی‌توجه: اکثر علائم با بی‌توجهی همراه است.
- عمدتا بیش فعال (تکانشی): اکثر علائم بیش فعالی و تکانشی است.
- ترکیبی: ترکیبی از علائم بی‌توجهی و بیش فعالی را به همراه دارد.
بی‌توجهی
کودکی که الگوی بی‌توجهی را نشان می‌دهد اغلب ممکن است:
- به جزئیات توجهی نداشته باشد و در کارهای مدرسه دچار بی‌دقتی و اشتباه شود.
- برای تمرکز در کارها یا بازی‌ها دچار مشکل شود.
- حتی اگر مستقیما با آن‌ها صحبت شود، به نظر می‌رسد که گوش نمی‌دهند.
- در اجرای دستورالعمل‌ها به مشکل خورده و نتواند کارهای مدرسه و خانه را به پایان برساند.
- در سازماندهی وظایف و فعالیت‌ها دچار مشکل شود.
- از انجام کارها یا فعالیت‌هایی که به تلاش ذهنی متمرکز نیاز دارد، مانند انجام تکالیف اجتناب کند.
- وسایل موردنیاز برای انجام کارها یا فعالیت‌ها مانند اسباب‌بازی، لوازم‌تحریر و ... را گم کند.
- حواسش به راحتی پرت شود.
- در انجام برخی کارهای روزمره به راحتی دچار فراموشی شود.
بیش فعالی و تکانشگری
کودکی که الگویی از علائم بیش فعالی و تکانشی نشان می‌دهد، اغلب ممکن است:
- موقعیت‌هایی مانند ماندن در کلاس برایش دشوار باشد.
- مدام در حال حرکت و فعالیت باشد.
- در شرایط زمانی که مناسب نیست، بدود یا بالا برود.
- نتواند یک فعالیت یا بازی را بدون سر‌وصدا انجام دهد.
- زیاد صحبت کند.
- نتواند برای اینکه نوبتش بشود، صبر کند.
- در مکالمه، بازی یا فعالیت دیگران مداخله کرده و برای مثال حرف دیگران را قطع کند.
رفتار معمولی در مقایسه با اختلال ADHD
بیشتر کودکان سالم در یک دوره زمانی بی‌توجهی یا بیش فعالی را تجربه می‌کنند اما این به معنی ابتلا به اختلال ADHD نیست. کودکان پیش‌دبستانی معمولا دامنه توجه کوتاه‌مدتی دارند و نمی‌توانند مدت طولانی به یک فعالیت ادامه دهند. حتی در کودکان و نوجوانان بزرگتر، میزان توجه اغلب به میزان علاقه بستگی دارد؛ یعنی هرچه به آن فعالیت علاقه بیشتری داشته باشند، با توجه بیشتری آن را انجام می‌دهند.
در مورد بیش فعالی هم همین مسئله وجود دارد. کودکان خردسال به طور طبیعی پرانرژی هستند و حتی برخی از آن‌ها نسبت به هم‌سن‌وسالان خود، سطح فعالیت بیشتری دارند. به همین دلیل هرگز نباید کودکان را به دلیل تفاوت با دوستان یا خواهر و برادرشان در گروه ADHD دسته‌بندی کرد.
همچنین کودکانی که در مدرسه مشکل دارند اما در خانه یا با دوستان‌شان خوب کنار می‌آیند، احتمالا با مشکل دیگری غیر از ADHD دست‌وپنجه نرم می‌کنند. همین مسئله در مورد کودکانی که در خانه بیش فعال یا کم‌توجه هستند اما در مدرسه مشکلی ندارند، صدق می‌کند و چنین کودکانی به اختلال ADHD دچار نشده‌اند.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر نگران هستید که کودک شما علائم ADHD را نشان دهد، ابتدا باید به متخصص اطفال یا پزشک کودکان مراجعه کنید تا پزشک یک ارزیابی کلی انجام داده و در صورت نیاز شما را به یک روانشناس، روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب کودکان ارجاع دهد.
دلایل ابتلا به اختلال ADHD
با وجود اینکه علت دقیق این اختلال مشخص نیست؛ تحقیقات همچنان ادامه دارد و برخی از عواملی که ممکن است در ایجاد ADHD نقش داشته باشند، عبارتند از:
- ریشه ژنتیکی
- عوامل محیطی
- مشکلات سیستم عصبی مرکزی
عوامل خطر اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی
برخی از عواملی که خطر ابتلا به این اختلال را بیشتر می‌کنند عبارتند از:
- در صورتی که خویشاوندان خونی مانند والدین، خواهر یا برادر، بیش فعالی یا اختلال روانی دیگری داشته باشند.
- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب که عمدتا در رنگ و لوله‌های ساختمان‌های قدیمی وجود دارد.
- مصرف مواد مخدر، سیگار یا الکل توسط مادر در دوران بارداری
- تولد زودرس
عوارض ناشی از اختلال ADHD
اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی می‌تواند زندگی را برای کودکان دشوار کند. کودکان مبتلا به ADHD:
- اغلب در کلاس دچار کشمکش و نزاع می‌شوند که می‌تواند منجر به افت تحصیلی و قضاوت شدن توسط سایر کودکان و بزرگسالان شود.
- بیشتر از کودکانی که بیش فعالی ندارند، در معرض تصادف و آسیب‌دیدگی قرار می‌گیرند.
- عزت‌نفس پایین‌تری دارند.
- با احتمال بیشتری در تعامل با همسالان و بزرگسالان، دچار مشکل می‌شوند.
- در معرض خطر مصرف الکل، مواد مخدر و سایر رفتارهای بزهکارانه هستند.
ADHD مشکلات روانی یا رشدی دیگری ایجاد نمی کند. با این حال، کودکان مبتلا به بیش فعالی بیش از دیگران دچار برخی از شرایط می‌شوند که عبارتند از:
- اختلال نافرمانی یا سرپیچی مخالف (ODD): به‌طورکلی به عنوان الگویی از رفتار منفی، سرکشی و رفتار خصمانه تعریف می‌شود.
- اختلال در رفتار (CD): که با رفتارهای ضداجتماعی مانند سرقت، جنگ، تخریب اموال و آسیب رساندن به مردم یا حیوانات همراه است.
- اختلال بی‌نظمی در خلق‌وخو: که با تحریک‌پذیری، خشم و طغیان شدید همراه است.
- ناتوانی در یادگیری: از جمله مشکلات مربوط به خواندن، نوشتن، درک و برقراری ارتباط
- اختلالات اضطرابی: که ممکن است باعث نگرانی و عصبانیت شدید شود و شامل اختلال وسواس اجباری (OCD) باشد.
- اختلالات خلقی: از جمله افسردگی و اختلال دوقطبی که شامل افسردگی و رفتارهای جنون‌آمیز است.
- اختلال طیف اوتیسم: بیماری‌های مرتبط با رشد مغز که بر نحوه‌ی درک و معاشرت فرد با دیگران تأثیر می‌گذارد.
- اختلال تیک یا سندرم توره: که شامل حرکات تکراری یا صداهای ناخواسته است و به راحتی قابل کنترل نیست.
راه‌های جلوگیری از اختلال ADHD
برای کمک به کاهش خطر ابتلا به این اختلال در کودکان بهتر است:
- در دوران بارداری از هرچیزی که می‌تواند به رشد جنین آسیب برساند مانند الکل، برخی از داروها و سیگار دوری شود.
- از کودک در برابر آلودگی‌ها و مواد سمی از جمله دود سیگار و رنگ سرب محافظت شود.
- زمان تماشای تلویزیون محدود شود. اگرچه هنوز اثبات نشده‌است، اما بهتر است کودکان در ۵ سال اول زندگی بیش‌ازحد تلویزیون تماشا نکرده و مشغول بازی‌های کامپیوتری نشوند.
