ای‌ام‌دی‌آر تراپی یا درمان EMDR چیست؟
EMDR چیست؟
EMDR یک شیوه درمانی است که در اواخر دهه‌ی هشتاد میلادی توسط یک روانشناس آمریکایی به نام فرانسین شاپیرو ایجاد شده‌است. پزشکان در ابتدا از این روش برای درمان افرادی که خاطرات بدی را تجربه کرده‌بودند، استفاده می‌کردند. اما در حال حاضر از آن برای درمان اختلالاتی مانند فوبیا، PTSD، اضطراب، درد مزمن و افسردگی استفاده می‌شود.
ای‌ام‌دی‌آر تراپی شامل ۸ مرحله است که در طول آن از بیمار خواسته می‌شود هنگام حرکت چشم‌هایش به جلو و عقب، تجربه‌های آسیب‌زا و خاطرات ناراحت‌کننده را به یاد بیاورد. و هدف درمانگر این است که به بیمار کمک کند تا خاطرات ناخوشایند گذشته را در ذهن خودش پردازش کرده و به خاطراتی معمولی تبدیل کند. در واقع تئوری پشت این روش، این است که به خاطر آوردن وقایع ناراحت‌کننده در زمانی که حواس فرد پرت است، کمتر او را آزار می‌دهد و به مرور زمان حساسیت فرد کمتر شده و تأثیرات ناشی از خاطرات ناخوشایند برای فرد کاهش پیدا می‌کند.
همچنین EMDR تراپی از برخی جهات به روش درمانی CBT (درمان شناختی رفتاری) شباهت دارد؛ چراکه در هر دوی این روش‌ها از یادآوری و تحلیل خاطرات آزاردهنده، برای تغییر افکار و بهبود وضعیت بیمار استفاده می‌شود. و هردو در جهت درمان PTSD کاربرد دارند.
EMDR به چه شکل انجام می‌شود؟
نظریه روش ای‌ام‌دی‌آر این است که خاطرات آسیب‌زا، باعث تغییراتی در مغز می‌شوند که این تغییرات در روند پردازش صحیح اطلاعات، اختلال ایجاد کرده و در نتیجه فرد دچار اضطراب و افکار آزاردهنده می‌شود.
کارشناسان معتقدند که به خاطر آوردن خاطرات و حوادث ناگوار هنگام انجام حرکات سریع چشم، به مغز اجازه می‌دهد تا این خاطرات را به درستی پردازش کرده و آن‌ها را به عنوان بخشی از زندگی عادی به یاد بیاورد.
روش ای‌ام‌دی‌آر در ۸ مرحله توسط درمانگر انجام می‌شود که این مراحل عبارتند از:
۱. برنامه‌ریزی درمانی
در ابتدا درمانگر پرونده پزشکی بیمار را بررسی کرده و میزان تحمل فرد در مقابل خاطرات ناراحت‌کننده را ارزیابی می‌کند. سپس براساس علائم شخص و رفتارهایی که نیاز به اصلاح دارند، برای درمان برنامه‌ریزی می‌کند.
۲. آماده‌سازی
در این مرحله درمانگر با بیمار خود ارتباط برقرار کرده و سعی می‌کند با توضیح روش درمانی، او را آماده کند. همچنین درمانگر برخی از تکنیک‌های خودکنترلی را برای کنار آمدن شخص با خاطرات ناراحت‌کننده در طول درمان به او یاد می‌دهد.
۳. ارزیابی
در طول مرحله ارزیابی، درمانگر خاطرات آسیب‌زایی که باید برطرف شوند را شناسایی می‌کند. سپس بیمار با توجه به احساسات منفی و تغییرات جسمانی خود هنگام مواجهه با این خاطرات، تصویری را برای آن‌ها ایجاد کرده و در قدم بعدی به کمک درمانگر، یک خاطره‌ی خوب را با آن‌ها جایگزین می‌کند.
۴. حساسیت زدایی
زمانی که فرد در طول جلسه درمان به خاطرات ناراحت‌کننده خود فکر می‌کند، ممکن است واکنش‌های آزاردهنده جسمی و روانی مانند تپش قلب، تعریق یا مشکلات معده از خودش نشان بدهد و درمانگر در این مرحله سعی می‌کند با جابه‌جا کردن نگاه او و هدایت حرکات چشمش زمانی که به خاطرات خود فکر می‌کند، حساسیت‌زدایی را برای فرد تسهیل کند.
۵. نصب و راه‌اندازی
در این مرحله درمانگر کمک می‌کند تا خاطرات خوب و افکار مثبتی که بیمار در طول مرحله ارزیابی مشخص کرده‌است را با خاطرات ناخوشایند و افکار منفی جایگزین کند.
۶. اسکن بدن
اسکن بدن نوعی تکنیک فکری است که در آن، فرد بدن خود را از سر تا انگشتان پا به صورت ذهنی اسکن می‌کند تا تغییرات و واکنش‌های جسمی بدنش را متوجه شود و در این میان درمانگر، واکنش‌های جسمی او را پردازش می‌کند.
۷. خاتمه
در پایان هر جلسه درمانی، درمانگر با استفاده از تکنیک‌های خودکنترلی که در مرحله آماده‌سازی راجع به آن صحبت کردیم، وضعیت بیمار را تثبیت می‌کند. و به او توضیح می‌دهد در طول جلسات درمانی بعدی چه انتظاراتی باید از خودش داشته‌باشد. همچنین از او می‌خواهد احساسات و تجربیات منفی‌ای که در این فاصله تجربه می‌کند را یادداشت کند تا جلسه بعدی درباره آن صحبت کنند.
۸. ارزیابی مجدد
در مرحله ارزیابی مجدد که مرحله پایانی هر جلسه درمانی محسوب می‌شود، درمانگر تأثیرات درمان را تا آن لحظه بررسی می‌کند و اثرات آسیب‌زای دیگری که ممکن است وجود داشته باشد را مشخص می‌کند تا در جلسات بعدی آن را هدف قرار دهد.
مزایای روش درمانی EMDR
تحقیقات نشان داده‌اند که روش درمانی ای‌ام‌دی‌آر برای درمان اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD)، تروما، ضربه روحی و دیگر علائمی که با یک تجربه ناخوشایند همراه است مانند خودآزاری، استرس و خشم بسیار موثر می‌باشد.
علاوه بر این پزشکان از این روش برای درمان مشکلات دیگری هم استفاده کرده‌اند و پاسخ خوبی گرفته‌اند؛ برخی از این مشکلات عبارتند از:
- اعتیاد
- اضطراب
- بیش‌فعالی یا اختلال نقص توجه (ADHD)
- درد مزمن و درد فانتوم (درد خیالی یا درد عضو قطع شده)
- افسردگی
- اختلالات اشتها
- وحشت‌زدگی
- علائم روان‌پریشی
- مشکلات مربوط به عزت نفس
- داغ شدن پوست ناشی از استرس
البته باید در نظر داشت که گاهی‌اوقات استفاده از این روش درمانی در کنار روش‌های دیگر اثربخشی بیشتری دارد و انتخاب روش درمانی به تشخیص درمانگر بستگی دارد.
عوارض جانبی ناشی از EMDR
روانشناسان روش درمانی ای‌ام‌دی‌آر را بی‌خطر می‌دانند و معتقدند واکنش‌های جانبی آن نسبت به داروهایی که برای درمان افسردگی و تروما تجویز می‌شوند، کمتر است. همچنین برخلاف دارو درمانی که ممکن است اثرات درمان بعد از قطع مصرف دارو از بین برود، اثرات و بهبودی‌های این روش درمان، پایدار می‌ماند.
با این وجود گاهی‌اوقات ممکن است EMDR و سایر شیوه‌های روان‌درمانی، با برخی از عوارض جانبی همراه باشند که عبارتند از:
- افزایش خاطرات ناراحت‌کننده
- افزایش احساسات و واکنش‌های جسمی در طول جلسات درمان
- سبکی سر
- رویاهای واضح
- به میان آمدن خاطرات آسیب‌زای جدید
این علائم معمولا با ادامه روند درمان از بین می‌روند و بهتر است افراد احساسات و واکنش‌هایی که بین جلسات درمان تجربه می‌کنند را به درمانگر خود بگویند تا بتوانند در جلسات بعدی روی خاطرات و علائم جدید کار کنند.
سوالاتی که باید از درمانگر پرسیده شود
EMDR تراپی ممکن است در مراکز مشاوره و روان‌درمانی مختلفی ارائه شود اما از آنجایی که تجربه و کیفیت درمان اهمیت زیادی دارد بهتر است قبل از انتخاب درمانگر به خوبی تحقیق کرده و موارد زیر را از او بپرسید.
- آیا در زمینه ای‌ام‌دی‌آر تراپی آموزش دیده‌اید؟
- تا کنون چند بیمار با مشکلاتی مشابه من را با روش درمانی ای‌ام‌دی‌آر درمان کرده‌اید؟
- میزان موفقیت این روش چقدر است؟
- آیا از آخرین آموزش‌ها و جدیدترین متدهای EMDR مطلع هستید؟
- آیا این روش درمانی برای حل مشکل من مناسب است؟
- به چند جلسه درمان نیاز دارم؟
- روند جلسات درمانی به چه شکل می‌باشد؟
- آیا اثرات درمانی این روش پس از گذشت زمان ادامه دارد؟
- درمان ای‌ام‌دی‌آر با چه عوارضی همراه است؟
سخن آخر
درمانگران بیش از ۲۵ سال است که از روش درمانی EMDR استفاده می‌کنند و تحقیقات نشان داده‌اند که این روش برای بهبود تروما، PTSD و علائم مربوط به آن‌ها، موثر هستند. همچنین از این روش در موسسات معتبری مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO)، انجمن روانشناسی آمریکا (APA) و دپارتمان آسیب‌دیدگان جنگی به عنوان یک گزینه مناسب برای درمان اختلال اضطراب پس از سانحه، استفاده می‌شود. با این وجود بهتر است برای کسب اطلاعات بیشتر درباره شیوه‌ی درمان و میزان اثربخشی آن با درمانگر خود مشورت کنید.
