سندرم پیترپن یا مردانی که نمی‌توانند بزرگ شوند!

همه ما با نام پیترپن آشنا هستیم و او را به عنوان پسری که هیچ‌وقت بزرگ نشد، می‌شناسیم. با اینکه پیترپن زاده تخیل نویسنده‌ای به نام جی‌ام‌باری بوده است و هیچ جادویی وجود ندارد که از رشد جسمی کودکان جلوگیری کند، اما در دنیای واقعی هم برخی از بزرگسالان همچنان به روزهای بی‌دغدغه جوانی متمایل هستند و مسئولیت‌های عاطفی و مالی خود را به چالش می‌کشند؛ یا اگر بخواهیم کمی ساده‌تر بگوییم افرادی وجود دارند که هیچ‌وقت بزرگ نمی‌شوند.

این الگوی رفتاری در حال حاضر، سندرم پیترپن نام دارد که اولین بار در کتاب دکتر دان کیلی در سال ۱۹۸۳ با نام «سندرم پیترپن، مردانی که هیچ‌وقت بزرگ نشده‌اند» آورده شده‌است. درحالیکه کیلی این رفتار را در مردان متمرکز کرده‌است، سندرم پیترپن می‌تواند افراد مختلف با جنسیت و فرهنگ‌های متفاوت را تحت تأثیر قرار بدهد.

سندرم پیترپن چطور اشخاص را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

افراد مبتلا به این سندرم، هر روز با این فلسفه زندگی می‌کنند که امروز نمی‌توانم بزرگسال باشم. از آنجایی که این بیماری تشخیص بالینی ندارد، متخصصین هیچ نشانه‌ی رسمی‌ای برای آن مشخص نکرده‌اند. با این حال، سندرم پیترپن در مورد چگونگی ایفای نقش در روابط، محل کار، نگرش شخصی و میزان مسئولیت‌پذیری شخص تأثیر می‌گذارد.

نشانه‌های سندرم پیترپن در رابطه

پاتریک چیتهام، روانشناسی در پورتلند، توضیح می‌دهد که این سندرم در سطوح مختلف جاه‌طلبی، انتظارات، اهداف زندگی و توانایی انجام تعهدات تأثیر می‌گذارد. اگر همسرتان به سندرم پیترپن مبتلا باشد، رفتارهایی نامتعارف با سن و سالش دارد و مسئولیت‌پذیر نیست. برخی از رفتارهایی که چنین شخصی ممکن است انجام بدهد، عبارتند از:

• از کارهای خانه و مسئولیت مراقبت از کودکان، غافل می‌شود.
• ترجیح می‌دهد برای امروز زندگی کند و علاقه چندانی به ساختن برنامه بلندمدت ندارد.
• علائمی از در دسترس نبودن عاطفی نشان می‌دهد و نمی‌خواهد روابط را تعریف کرده و برچسب‌گذاری کند.
• بی‌خردانه پول خرج می‌کند و ممکن است در امور مالی شخصی با مشکلاتی مواجه شود.

افراد مبتلا به سندرم پیترپن معمولا از تنهایی می‌ترسند و به همین دلیل سعی می‌کنند اطراف خود را با افرادی که نیازهای آن‌ها را برطرف می‌کنند، پر کنند. همچنین آن‌ها دائما در حال تغییر شریک زندگی خود هستند و به دنبال افراد کم‌سن‌تر می‌گردند؛ چراکه وقتی رابطه‌ی آن‌ها به جایی می‌رسد که سطح بالایی از تعهد و مسئولیت‌پذیری را نیاز دارد، آن‌ها می‌ترسند و ترجیح می‌دهند رابطه را تمام کنند.

روابط با زنان جوان‌تر این مزیت را دارد که برنامه‌های آینده‌ی کمتری را شامل می‌شود و به مسئولیت‌پذیری کمتری نیاز دارد و دقیقا به همین دلیل است که مبتلایان به سندرم پیترپن، به دنبال افراد کم‌سن‌تر هستند.

نشانه‌های سندرم پیترپن در محل‌کار

به گفته‌ی چیتهام، افراد مبتلا به سندرم پیترپن نسبت به اهداف شغلی خود دچار نزاع و کشمکش می‌شوند. آن‌ها ممکن است:

• به دلیل عدم تلاش، تأخیر یا از زیر کار در رفتن، کار خود را از دست بدهد.
• وقتی احساس خستگی، چالش یا استرس می‌کنند، مدام شغل خود را عوض می‌کنند.
• بیشتر کار نیمه‌وقت انجام می‌دهند و علاقه‌ای به دنبال کردن فرصت‌های ارتقای شغلی ندارند.
• بدون صرف وقت برای توسعه مهارت در یک زمینه خاص، از یک زمینه به زمینه‌ی دیگر می‌روند.

گاهی‌اوقات این مسئله در قالب اهداف غیرواقعی مانند رویای یک ورزشکار حرفه‌ای شدن نمود پیدا می‌کند. البته چنین بلندپروازی‌هایی ممکن است برای همه وجود داشته باشد اما زمانی که مانع موفقیت در سایر زمینه‌های زندگی شود، مشکل‌ساز می‌شود. همچنین رویاپردازی بدون هیچ‌گونه تلاش واقعی برای دستیابی به آن می‌تواند نشانه‌ای از سندرم پیترپن باشد.

تأثیر سندرم پیترپن روی نگرش، خلق‌وخو و علائم رفتاری

این سندرم ممکن است روی نگرش و علائم رفتاری افراد هم تأثیر بگذارد. برخی از این تأثیرات عبارتند از:

• طغیان‌های احساسی هنگام رویارویی با موقعیت‌های استرس‌زا
• تمایل به بهانه‌جویی و سرزنش دیگران در صورت خراب شدن امور
• عدم تمایل به رشد شخصی
• انتظارات برای مراقبت
• ترس از ارزیابی منفی
• الگویی از مصرف مواد، غالبا با هدف فرار از احساسات یا مسئولیت‌های دشوار
• تمایل به باز نگه‌داشتن گزینه‌ها به جای ایجاد طرح‌های منسجم و برنامه‌ریزی‌های مشخص

آیا افراد مبتلا به سندرم پیترپن، خودشیفتگی هم دارند؟

با اینکه برخی از افراد مبتلا به این سندرم، تعدادی از گرایش‌های خودشیفتگی را هم دارند، همه‌ی افراد به این شکل نیستند. با این حال به‌طورکلی، این دو اختلال شباهت‌هایی دارند که عبارتند از:

• واماندن در قبول مسئولیت
• سرزنش کردن دیگران به خاطر شکست‌ها
• اولویت قرار دادن خواسته‌های شخصی بر نیازهای دیگران
• ترس از انتقاد یا کشمکش

خودشیفتگی با کاهش ارزش دیگران و عدم همدلی همراه است و بسیاری از روانشناسان، خودشیفتگی را روشی افراطی برای جبران عزت‌نفس پایین می‌دانند. افراد مبتلا به سندرم پیترپن هم ممکن است از مسیری متفاوت به همین احساسات برسند و دچار اعتمادبه‌نفس پایین و احساس شکست شوند.

زنان بیشتر مبتلا می‌شوند یا مردان؟

سندرم پیترپن بیشتر درباره مردان صادق است اما لازم به ذکر است که بیشتر تحقیقات دکتر کیلی در دهه‌ی ۱۹۷۰ انجام شده‌است و در آن زمان کلیشه‌های جنسیتی بیشتر بوده‌است. همچنین در سال ۲۰۱۰ مطالعه‌ای روی ۲۹ زن جوان انجام شد و نشان داد که مردان بیشتر به این سندرم مبتلا می‌شوند.
با این حال از آنجایی که تعداد تحقیقات و مطالعات در این زمینه کم است، نمی‌توان با قاطعیت مشخص کرد که پیترپن بیشتر برای مردان اتفاق می‌افتد یا زنان؟

سندرم وندی هم وجود دارد

اگر داستان پیترپن را خوانده باشید یا کارتون آن را دیده باشید، احتمالا شخصیت وندی را هم می‌شناسید. دختری که با پیترپن به سرزمین رویاها یا نِوِرلند سفر می‌کند تا برای پسران گمشده در آنجا، مادری کند.

دن کیلی که در ابتدا سندرم پیترپن را تعریف کرد، همچنین از اصطلاح «سندرم وِندی» برای توصیف زنانی استفاده می‌کند که با شریک زندگی خود مانند مادر رفتار می‌کنند. چنین خانم‌هایی معمولا به جای شریک زندگی خود تصمیم می‌گیرند، مسئولیت‌های او را به عهده می‌گیرند و حمایت‌های عاطفی یک‌طرفه ارائه می‌دهند. همه ما شاید تا کنون وندی‌هایی را در زندگی خود دیده باشیم، برای مثال مادرهایی که بیش‌ازحد محافظت می‌کنند و خودشان باعث بوجود آمدن پیترپن‌های آینده می‌شوند.

سخن آخر

نکته‌ی جالب درباره‌ی هر دو اختلال پیترپن و وِندی، این است که افرادی که به آن مبتلا هستند، متوجه مشکل خود نمی‌شوند و اصلا نمی‌دانند که درگیر چنین اختلالی شده‌اند. چنین افرادی خانواده و اطرافیان خود را هم تحت تأثیر قرار می‌دهند و به همین دلیل نیاز به درمان روانشناختی صحیح دارند. و البته لازم به ذکر است که این درمان نه تنها برای افراد مبتلا به سندرم بلکه برای بهبود وضعیت همسر و خانواده‌ی فرد مبتلا هم لازم است.